GİRİŞ: Tüketiciler ticari uygulamada bulunanlar karşısında her zaman bilgi ve tecrübe bakımlarından daha zayıf konumdadır. Bu zayıflık zaman zaman tüketicinin aleyhine maddi veya manevi külfet getirmekteyken, tacirin gelirinde artışa sebep olmaktadır. Hal böyleyken işbu uygulamalar haksız ticari uygulama olarak öğretide adlandırılmıştır. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun(TKHK), Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği(YÖNETMELİK), Türk Borçlar Kanunu gibi yazılı mevzuatlar ışığında haksız ticari uygulamalar ve tüketicinin bu uygulamalar karşısındaki hakları işbu araştırmada irdelenecektir.
HAKSIZ TİCARİ UYGULAMA
Bir ticari uygulamanın; mesleki özenin gereklerine uymaması ve ulaştığı ortalama tüketicinin ya da yöneldiği grubun ortalama üyesinin mal veya hizmete ilişkin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozması veya önemli ölçüde bozma ihtimalinin olması durumunda haksız olduğu kabul edilir. Bu uygulamalar, ulaştığı çevreyi yanıltıcı beyan, ürün veya hizmet hakkında aldatıcı görsel, açıklama, ücret kullanımı vb. gibi ulaştığı çevreyi yanıltmaktadır. Mevzuatımızda bu hususta ayrıca düzenlemeye gidilmiş olup haksız ticari uygulamalar ayrıca düzenlenmiştir.
Avrupa Birliği Direktifi m. 2 d hükmüne göre “Tüketicilere yönelik ticari uygulamalar“ ifadesi ile, ticari uygulamada bulunanın tüketiciye yönelik promosyon veya satış veya bir ürünün sunuşu şeklinde olabilen her türlü dava, ihmal, davranış, yöntem veya reklam veya pazarlama dahil olmak üzere her türlü ticari iletişim şekli belirtilmektedir. Ticari uygulamalar indirimli satışlar, reklamlar gibi tüketicilerin kararlarını etkileyen uygulamalardır.”
| TKHK – Haksız ticari uygulamalar MADDE 62 |
| Bir ticari uygulamanın; mesleki özenin gereklerine uymaması ve ulaştığı ortalama tüketicinin ya da yöneldiği grubun ortalama üyesinin mal veya hizmete ilişkin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozması veya önemli ölçüde bozma ihtimalinin olması durumunda haksız olduğu kabul edilir. Özellikle aldatıcı veya saldırgan nitelikte olan uygulamalar ile yönetmelik ekinde yer alan uygulamalar haksız ticari uygulama olarak kabul edilir. Tüketiciye yönelik haksız ticari uygulamalar yasaktır. Ticari uygulamanın haksız olduğunun iddia edilmesi hâlinde, ticari uygulamada bulunan, bu uygulamasının haksız ticari uygulama olmadığını ispatla yükümlüdür. |
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun nezdinde, haksız ticari uygulamalar, ticari ilişki kurulma saiki ile uygulamanın yöneldiği topluluğun aldatılması, ekonomik iradesini önemli ölçüde etkilemesi ve benzeri gibi sonuçlar doğurmasını konu edinmiştir. Kanun koyucu ekli maddede, oluş şekillerinde örneklemeye gitmekle beraber genel itibariyle irade yeteneğinin kısıtlanması, etkilenmesinden söz etmiştir. Kanunun genel hatları ile ele aldığı bu konu hakkında yönetmelikte detaylı düzenlemeler bulunmaktadır.
| YÖNETMELİK (Aldatıcı İhmaller) MADDE 30 – |
| Ticari uygulamada bulunanın bir hukuki ilişki kurmak amacıyla tüketiciye yöneltmiş olduğu öneride önemli bir bilgiyi gizlemesi, öneriyi tüketiciye anlaşılmaz bir şekilde veya uygun olmayan bir zamanda sunması, amacı açıkça belli olan ticari uygulamanın amacını tüketiciye bildirmemesi ve bu durumların ortalama bir tüketicinin normal şartlar altında taraf olmayacağı bir hukuki işleme taraf olmasına yol açması ya da yol açma olasılığının bulunması halinde aldatıcı ihmalin varlığı kabul edilir. |
| YÖNETMELİK (Yükümlülük) MADDE 32- |
| Kanunun 61’inci ve 62’nci maddeleri ile bu Yönetmeliğe uygun olmayan reklamın veya ticari uygulamanın daha sonra düzeltilmesi veya telafi edilmesi reklam verenin veya ticari uygulamada bulunanın tespit edilen aykırılığa ilişkin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. |
| YÖNETMELİK (Aldatıcı Ticari Uygulamalar) – 5. Fıkra |
| Mal veya hizmetin özellikleri ve teklif edilen fiyat dikkate alındığında, ticari uygulamada bulunanın makul sayılabilecek bir süre ve miktarda söz konusu mal veya hizmeti ya da bunların muadillerini belirtilen fiyattan sunamayacağına veya başka bir yerden tedarik edemeyeceğine ilişkin yeterli bilgi sahibi olmasına rağmen, tüketiciyi bu konuda uyarmaksızın mal veya hizmetleri o fiyattan edinmeye davet etmek. |
Yönetmelik düzenlemelerinden de anlaşılacağı üzere Kanun yanı sıra örnekleme ve detaylandırma yoluna gidilmiştir. İçeriğin bu kısmından itibaren seçilmiş bir konu üzerinde açıklama yapılacaktır.
İNTERNET YOLU İLE SATIŞLARDA ÜCRET HUSUSUNDA YANILTMALAR
Günümüz internet satışları ve e-ticaret platformlarına yönelen ilginin büyüklüğü aşikardır. 06/07/2023 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan “İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile “İkinci el motorlu kara taşıtlarının üretici veya distribütör tarafından tavsiye edilen güncel satış fiyatının üzerinde bir fiyattan ilan yoluyla pazarlanması 01/01/2024 tarihine kadar yapılamaz.” Maddesi eklenmiştir.
Bu maddenin eklenmesi ve Resmi Gazetede yayımlanması üzerine, “sahibinden.com” isimli internet aracı kuruluşu portföy sahipleri, araç galerileri tarafından yeni ilanlar internet sitesine yüklenmiştir. Yüklemeler tümü ile gerçek dışı fiyat tarifesi üzerinden olup piyasa rayiç bedeli “1.200.000,00 TL” olan bir motorlu kara aracının “1.200,00 TL” olarak siteye yüklenmesi ve buna benzer yanıltıcı, aldatıcı içeriklerden oluşmaktadır. (EKTE görüldüğü üzere)
Görselde görüldüğü üzere, açık bir haksız ticari uygulama ile karşı karşıyayız. Araç temini yapan aracı kurumlar (oto galeri vs) Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelik değişikliği doğrultusunda, hem yönetmeliğe uygun fiyatlandırma ile ilana çıkıp hem de tüketiciyi yanıltarak kar elde etme peşine düşmüşlerdir. Bu hususta Ticaret Bakanlığının haksız ticari uygulama karşısında para cezası kesme yetkisinin olduğunu ve ilgili ilanlara karşı 30.000,00 TL’ye kadar para cezası kesebileceklerini belirtmişlerdir. Belirtmek gerekir ki, bu uygulama Kanun ve Yönetmelikten ileri gelmektedir.
Bakanlık tarafından idari para cezası kesilebileceği gibi, tüketicilerin güvenli bir piyasa ortamında ihtiyaçlarını karşılama, ekonomik çıkarlarının korunması, mal ve hizmetler hakkında tam ve yeterli bilgilendirilerek piyasada hareket etme ve haksız ticari uygulamalar nedeniyle uğradığı maddi ve manevi zararların tazminini talep etme hakları bulunmaktadır. Bir tüketicinin EK görselde belirtilen veya benzer biçimde tüketiciyi yanıltıcı saiklerle ilana konu edilmiş mal üzerinde satın alma iradesi ile ödeme yapması, ödeme için maddi şartlarını hazır etmesi ancak sonucunda satış işleminin gerçekleşmemesi karşısında tüketicinin uğradığı zararlar oluşabilecektir. Kanunen, haksız ticari uygulama ile kazanç sağlayan/ sağlamaya çalışandan işbu zararların tazmini mümkündür.
TÜRK BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA ELE ALIŞ
TBK m. 8’e göre, “Fiyatını göstererek mal sergilenmesi veya tarife, fiyat listesi ya da benzerlerinin gönderilmesi, aksi açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça öneri sayılır.” EK olarak sunulan görsel üzerinden; satışa konu araç herkese açık alanda fiyat bilgisi ile ilana koyulmuştur. Bu ilanın bir öneri niteliğinde olmadığı, açıkça ve kolaylıkla anlaşılamamaktadır. Tüketicinin Kanundan gelen yükümlülükleri ile işbu ilanın öneri olmadığını anlama zarureti bulunmamaktadır. Hal böyleyken, yukarıda ele alınmış araç satış görsellerinin öneri olduğunun kabulü gerekir.
Satıcı, önerisi ile bağlıdır. Öneriden dönme hakkı olmakla beraber, TBK m.10 uyarınca; “Geri alma açıklaması, diğer tarafa öneriden önce veya aynı anda ulaşmış ya da daha sonra ulaşmakla birlikte diğer tarafça öneriden önce öğrenilmiş olursa, öneri yapılmamış sayılır” TBK m.11 ise “Hazır olmayanlar arasında kurulan sözleşmeler, kabulün gönderildiği andan başlayarak hüküm doğurur. Açık bir kabulün gerekli olmadığı durumlarda, sözleşme önerinin ulaşma anından başlayarak hüküm doğurur.”
Örneğimize döndüğümüzde ise, tüketicinin ilanı görerek kabul beyanında bulunması veya öneri karşısında araç bedelinin satıcının Banka hesabına aktarılması durumunda satıcı, önerisi ile bağlı olacaktır. Satıcı, öneriden dönme beyanını öneri ile aynı anda açıklayarak, öneri ve geri alma beyanının tüketiciye aynı anda ulaşması ve tüketicinin öneri öncesinde geri almayı öğrenmesi durumlarında söz konusu olacaktır.
Açıklanan tüm bu hususlarla birlikte, görsel örneği üzerinde geçerli bir sözleşmenin kurulabilmesi için geçerli bir araç satış sözleşmesinin kurulabilmesi gerekmektedir. Türk Borçlar Kanunu, sözleşmelerin şekil şartlarına yer vermemekle birlikte Kanunda aksine hüküm bulunduğu müddetçe Kanun hükmünün uygulanacağını düzenlemiştir. Karayolları Trafik Kanunu uyarınca, satış sözleşmelerinin noter huzurunda yapılması şekil şartı olarak kabul edilmiştir. Sözleşmenin geçerli olabilmesi için noter huzurunda yapılması ve tescil edilmesi gerekmektedir.
ÖNERİ – KABUL – TÜKETİCİNİN ÖDEME YAPMASI DURUMUNDA
Satıcının internet ilanını öneri kabul etmiştik, tüketicinin öneri karşısında kabul durumu ile ödeme yaptığı varsayımında taraflar arası öneri – kabul süreci tamamlanmış olacaktır. Geçerli bir araç satış sözleşmesinden söz edebilmek için ise, noter huzurunda yapılmış resmi satış ve tescil bulunması gerekmektedir(KTK m. 20). Yargıtay’ın konu ile ilgili verdiği bir kararda:
YARGITAY 19. Hukuk Dairesi(2018/2686 E. , 2018/6122 K.)
“Trafikte kayıtlı araçların satışı sözleşmesinin KTK 20/d’ye göre noterlikçe yapılması geçerlilik şartıdır. Diğer bir ifadeyle, adi yazılı veya sözlü satışlar daha sonradan noterlikçe resmi satış yapılmadığı sürece geçersizdir. Harici sözleşme “araç satış vaadi” şeklinde nitelendirilemez, alıcı yapılan bu sözleşmeye göre aracın kendi üzerine tescilini talep edemeyeceği gibi satıcı da satım bedelinin ödenmesini talep edemez. 2918 sayılı Kanunun 20/d maddesi uyarınca harici satışlar geçersiz olup herkes sebepsiz zenginleşme hükümleri gereğince verdiğini geri isteyebilir. Hukuken geçersiz sözleşmelerde taraflar aldıklarını aynı anda iade etmekle mükellef olduğu gözetilerek davacının davalıya ödediği bedelin tespit edilerek bu bedelin tahsiline karar verilmesi gerekirken yanılgılı gerekçeyle yazılı şekilde karar verilmesi doğru olmamıştır.”
Tüketicinin, harici sözleşme veya öneri – kabul – ödeme ile kurulduğunu düşündüğü sözleşme aslında kurulmamıştır. Hal böyleyken geçerliliği olmayan bir sözleşmeden dolayı satıcının temerrüdünden de söz etmek doğru olmayacaktır. Ancak tüketici, Kanun uyarınca sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanarak zararlarının tazminini isteme hakkına sahiptir.
SONUÇ: Haksız ticari uygulamalar, mesleki özenin gereklerine uyulmaması ve ulaştığı ortalama tüketicinin ya da yöneldiği grubun ortalama üyesinin mal veya hizmete ilişkin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozması veya önemli ölçüde bozma ihtimalinin olması durumunda söz konusu olur. Haksız ticari uygulamalar karşısında Bakanlık tarafından idari para cezası kesilebileceği gibi, tüketicilerin güvenli bir piyasa ortamında ihtiyaçlarını karşılama, ekonomik çıkarlarının korunması, mal ve hizmetler hakkında tam ve yeterli bilgilendirilerek piyasada hareket etme ve haksız ticari uygulamalar nedeniyle uğradığı maddi ve manevi zararların tazminini talep etme hakları bulunmaktadır.
Haksız ticari uygulama karşısında tüketici, harici sözleşme veya öneri – kabul – ödeme ile kurulduğunu düşünebilir ancak sözleşme araç satış sözleşmelerinin geçerlilik şartlarını taşımadığından kurulmamıştır. Hal böyleyken geçerliliği olmayan bir sözleşmeden dolayı satıcının temerrüdünden de söz etmek doğru olmayacaktır. Ancak tüketici, Kanun uyarınca sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanarak zararlarının tazminini isteme hakkına sahiptir.
Stj. Av. Sena ÖRTLEK
KAYNAKÇA:
https://www.ozgunlaw.com/makaleler/ticari-reklam-ve-haksiz-ticari-uygulamalar-yonetmeliginde-yapilan-degisiklikler-924#:~:text=Haks%C4%B1z%20ticari%20uygulama%3B%20mesleki%20%C3%B6zenin,olan%20her%20t%C3%BCrl%C3%BC%20ticari%20uygulamad%C4%B1r. Erişim Tarihi: 07/07/2023
https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=20435&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5 Erişim Tarihi:07/07/2023
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1166493 . Erişim Tarihi: 07/07/2023
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
TKHK M. 61 – 62 – 54
